true
به گزارش چغادک نیوز به نقل از تسنیم ، هفدهمین جشنواره شعر فجر هفته‌گذشته به پایان رسید و برگزیدگانش را شناخت. یکی از بخش‌های مهم جشنواره که هم برگزیده داشت و هم شایسته تقدیر، بخش «درباره شعر» بود که به بررسی کتاب‌های پژوهشی درباره شعر می‌پردازد. با سید وحید سمنانی، شاعر و پژوهشگر و یکی از داوران امسال بخش «درباره شعر» گپ و گفتی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: آقای سمنانی! ارزیابی شما از شعرهای این دوره جشنواره شعر فجر و کتاب‌هایی که بررسی کردید، چیست؟
من، آقای دکتر مرادی و دکتر طباطبایی داوران بخش «درباره شعر» بودیم و کتاب‌هایی را که در حوزه پژوهش و نقد ادبی منتشر شده بودند، بررسی کردیم. این کتاب‌ها محصول یک سال فعالیت ادبی ادبا و شعرا بود. برخی از آثار در مقایسه‌های اولیه از روند داوری کنار گذاشته شدند و تعدادی به مراحل بعد راه پیدا کردند. از کیفیت عمومی آثار دوره‌های قبل اطلاع ندارم، اما نکته قابل توجه در بررسی آثار این دوره این بود که تعداد زیادی از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های مربوط به رشته ادبیات تبدیل به کتاب شده بودند.
تسنیم: این قضیه خوب است یا بد؟
از این بابت که این آثار از نظر نویسندگان و محققانشان به این جایگاه رسیده بودند که در قالب کتاب به جامعه ادبی عرضه شوند، خالی از ارزش نیست ولی از بابت اینکه -بی‌هیچ تعارفی- آنچه در برخی دانشگاه‌ها در قالب پایان‌نامه و حتی رساله از آن دفاع می‌شود کیفیت کافی را ندارد، باعث تأسف است. البته این بی‌کیفیتی پژوهش‌ها مطلق نبود ولی انتظار از یک پژوهش دانشگاهی بیشتر از اینها است.
ما دستمان برای انتخاب اثر برتر باز بود و می‌توانیم با خیال راحت از این دو کتاب دفاع کنیم
تسنیم: تعداد پایان‌نامه‌های بی‌کیفیت قابل توجه بود؟
متأسفانه باید بگویم بله! تعداد قابل توجهی از کتاب‌ها مشخص بود که ساختار و کتاب‌سازی‌شان، شکلی پایان‌نامه‌ای دارند؛ با این حال حتی بعضی از نویسندگان این‌قدر هم به خودشان زحمت نداده بودند که بخش‌های ساختاری پایان‌نامه را حذف کنند و متن ارائه شده را به صورت کتاب در بیاورند! مختصر اینکه انتظار می‌رود در سرزمینی که مردمش فارسی زبان و دانشگاه‌هایش در حوزه ادبیات فعال‌اند، آثار مطمئن‌تری در حوزه ادبیات جرأت بروز پیدا کنند. با این‌همه در کل، رویکرد محققان ما مثبت بود. ادعا نمی‌کنم که حرکت، حرکتی پرشتاب و روبه‌جلوست اما دست کم در کیفیت آثار برتر شاهد پویایی و تازگی بودیم تا جایی که در بین آثار رسیده چند کار برجسته را گلچین کردیم که از میان آنها چهار اثر به عنوان کاندیدا معرفی شدند. از بین آن آثار نیز در نهایت اثر محمدکاظم کاظمی شاعر و ادیب برجسته افغانستانی که سال‌ها در ایران زندگی می‌کنند و صاحب تألیفات و شعرهای بسیار ارزشمندی هستند، نظر ما را جلب کرد و با کتاب «هشت رود» خوش درخشیدند و این اثر به عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی شد. کتاب «قرن‌های بی‌زمان» اثر دکتر مهدی محبتی هم که از پژوهشگران برجسته دانشگاه هستند در حوزه عطارشناسی کتاب بسیار ارزشمندی بود و مشخص بود که سال‌ها برای این کتاب زحمت کشیده شده است و این کتاب در نهایت برگزیده اعلام شد. و این کتاب، اثر ارزشمند و قابل تأملی است. ما دستمان برای انتخاب اثر برتر باز بود و می‌توانیم با خیال راحت از این دو کتاب دفاع کنیم.
تسنیم: می‌دانم آقای محمدکاظم کاظمی را شما و دیگر دوستان حاضر در جشنواره دوست دارید و به آثارشان علاقه‌مندید. اسم ایشان باعث نشد که نظر شما معطوف به کتابش شود و این امر در داوری‌تان مؤثر باشد؟
هرگز این‌طور نبود! در بین کتاب‌های موجود در دبیرخانه، کتاب دیگر دوستان عزیز هم بود؛ اما داوری مجال تعارف و اغماض نیست. شاید اگر قرار بود روابط، جهت‌دهی داوری را تعیین کند، «هشت رود» برگزیده می‌شد نه شایسته تقدیر! کتاب آقای محبتی از نظر ما بهتر بود، پس جایی برای تعارف باقی نمی‌ماند. گویا این کتاب بی‌هیچ داوری دیگری کتاب سال جمهوری اسلامی را نیز دریافت می‌کند. البته کتاب آقای کاظمی هم کتاب بسیار خوبی در حوزه شعر امروز بود و دریغ بود که آن را به عنوان شایسته تقدیر معرفی نکنیم. کتاب‌های خوب دیگری هم بود ولی ما بر اساس محدودیت‌های سیاست‌های جشنواره در تعین تنها دو اثر، سعی کردیم به هیچ عنوان وجدان و حقیقت علمی را با علاقه‌مندی‌های شخصی در هم نیامیزیم. فکر می‌کنم این اتفاق برای همه کتاب‌های رسیده در بخش‌های دیگر هم افتاده باشد. برای داور تفاوتی نمی‌کند که چه کسی برنده شود. در حوزه‌های دیگر هم یقیناً این‌طور بوده؛ چون اگر می‌خواستند نگاه خاصی به اثری داشته باشند اثر برگزیده انتخاب می‌کردند، ولی در هیچ حوزه‌ای به‌جز بخش «درباره شعر» هیچ اثری برگزیده نشد و پیام روشن این نوع انتخاب دست کم این است که هیچ اعمال نظر شخصی‌ای در انتخاب‌ها وجود نداشته است.
تسنیم: این که اصلاً اتفاق خوبی نیست که بخش‌های دیگر برگزیده نداشته است. به نظر شما اینکه ما نه در شعر کودک، نه شعر نو، نه شعر بزرگسال هیچ کتاب برگزیده‌ای نداشتیم، چه پیغامی به مخاطب می‌دهد؟ یعنی شعر ما رشدی نداشته است و هیچ کتابی حتی یک قدم از کتاب‌های دیگر جلوتر نبوده که برگزیده شود؟
اجازه دهید که بنده در این زمینه اظهار نظر نکنم. بی‌شک می‌توان از جهاتی این قضیه را به چالش کشید، اما بهتر است قبل از هر چیزی با خود داوران آن بخش‌ها صحبت کنید و نظرشان را بپرسید. بنده تنها در مورد بخش خودمان می‌توانم اظهار نظر کنم.
جایزه کتاب سال کمتر به شعر اختصاص داده می‌شد و به دلایل مختلف کتابی شایستگی جایزه کتاب سال را در حوزه شعر به دست نمی‌آورد! اما عملاً با این کار این جایزه به شعر هم اختصاص داده شد و این اتفاق بدی نیست.
تسنیم: شما فرمودید کتاب برگزیده شما یعنی «قرن‌های بی‌زمان» مستقیماً به جایزه کتاب سال می‌رود و بدون داوری آن جایزه را هم می‌برد. این را ضعف جشنواره شعر فجر نیست؟
سیاستگذاری‌هایی که در چند سال اخیر اتفاق افتاد جشنواره را به این سو کشاند که هر اثر مکتوبی که در حوزه شعر منتشر می‌شود، به‌طور خودکار در جشنواره شعر فجر شرکت داده شود. جایزه کتاب سال کمتر به شعر اختصاص داده می‌شد و به دلایل مختلف، کتابی شایستگی جایزه کتاب سال را در حوزه شعر به دست نمی‌آورد! اما عملاً با این کار این جایزه به شعر هم اختصاص داده شد و این اتفاق بدی نیست و شعرهای منتشر شده دست‌کم یک بار مجال آزموده‌شدن را دارند و در جشنواره فجر سنجیده می‌شوند. جشنواره شعر فجر صرفاً بررسی کتاب‌های منتشر شده نیست و شاعران برای شعرخوانی نیز در چند مراسم باشکوه در سطح کشور گرد هم می‌آیند و نهایتاً با اختتامیه درخور توجه، کار به اتمام می‌رسد. به نظر بنده اتفاقاً جشنواره از این بابت اتفاق خوبی است هرچند همواره می‌توان انتظار داشت که با برنامه‌ریزی بهتر اتفاقات بهتری برای شعر فارسی رقم بخورد.
در این جشنواره شعر متعالی در محوریت قرار گرفته است
تسنیم: یعنی منظورتان این است که بخش شعرخوانی جشنواره برای شاعران مهم‌تر از خود جشنواره و جایزه‌اش است؟
شعرخوانی بخشی از جشنواره فجر است، اما وقتی در سطحی ملی به شعر توجه می‌شود بی‌گمان اتفاق خجسته‌ای است. اینکه در این جشنواره شعر متعالی در محوریت قرار گرفته است اتفاق خوبی است در حالی که در جایزه کتاب سال موضوعات مختلفی در کنار هم بررسی و برگزیده می‌شوند؛ تاریخ، جغرافی، ادبیات و غیره. اما در این جشنواره یک جایزه اختصاصی فقط به شعر و ادبیات اختصاص دارد و این اتفاق خوبی است که اگر کتابی در اینجا برگزیده شود در جایزه کتاب سال هم مطرح خواهد شد.
تذکره‌های خوبی نوشته شده‌اند
تسنیم: شما به پایان‌نامه‌هایی اشاره کردید که کتاب شده‌اند. این پایان‌نامه‌ها، رویکردهای دانشگاه‌های ما در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی را می‌دهد. این پژوهش‌ها بیشتر در چه حوزه‌ای از شعر بودند؟
بیشتر آنها در حوزه بررسی و تحلیل شعر کلاسیک و سنتی بودند؛ البته بررسی آثاری از شاعران بعد از انقلاب هم در میانشان بود و شعر برخی از شاعران هم‌روزگار ما در این پژوهش‌ها بررسی شده بودند. تذکره و تذکره‌نویسی‌های خوبی هم از شاعران معاصر داشتیم که چون ما صرفاً کارهای پژوهشی را داوری کردیم، برخی از آثار در حوزه تذکره مورد بررسی قرار نگرفتند و از داوری کنار گذاشته شدند.
تسنیم: با توجه به اینکه کتاب‌های تذکره خوبی نوشته شده‌اند ولی از داوری‌ها کنار گذاشته شده‌اند، ضعف یا آسیب نیست؟
این کتاب‌ها در جایزه کتاب سال در بخش پژوهش‌های دیگر قابل تحلیل هستند اما در حوزه جشنواره شعر فجر مجالی برای بررسی آنها نبود.
دانشگاهیان ما در مقایسه با ۴۰ سال گذشته و به خصوص دانشگاهی که در دوران پیش از انقلاب به مقوله شعر می‌پرداخت، اکنون خیلی بیشتر به شعر معاصر می‌پردازد.
تسنیم: آن‌طور که من متوجه شدم شعر انقلاب و شعر معاصر ما هنوز موضوعیت چندانی در دانشگاه‌های ما ندارد و در دانشگاه‌ها بیشتر به آثار کلاسیک می‌پردازند. درست است؟
بله! در مجموعِ آثاری که به دست ما رسید، کمیت آثاری که به ادبیات کلاسیک پرداخته بودند، بیشتر بود. اما حقیقتاً تعدادی از آثار در حوزه ادبیات معاصر کیفیت مطلوبی داشتند که به دلیل محدودیت تعدادی که ما در برگزیده شدن داشتیم، ناگزیر از آنها گذشتیم. از سوی دیگر این را هم باید حق بدهیم که استادان دانشگاه‌های ما در بررسی ادبیات، با ادبیات ۱۱۰۰ ساله مواجه‌اند در حالی که از عمر ادبیات انقلاب تنها چهل و چند سال گذشته است. با این توصیف اگر بخواهیم سنجشی انجام بدهیم طبیعتاً به نسبت زمان تولید آثار و آن ۱۱۰۰ سال، همین تعداد پژوهش‌ها در حوزه شعر انقلاب هم قابل توجه است و دانشگاهیان ما در مقایسه با ۴۰ سال گذشته و به خصوص دانشگاهی که در دوران پیش از انقلاب به مقوله شعر می‌پرداخت، اکنون خیلی بیشتر به شعر معاصر می‌پردازد. عمق پژوهش‌های انجام شده درباره شعر انقلاب قابل سنجش و تحلیل است، اما به هر حال میزان و کمیت این پژوهش‌ها نسبت به گذشته حتماً بیشتر شده است.
false
true
false
true
