به گزارش چغادک نیوز به نقل از ایرنا، اصلاح قانون انتخابات، رفع نواقص و ارتقای آن، تقریبا در هر دوره‌ای از مجالس شورای اسلامی در مقام مقنن کشور مورد بحث و بررسی و تقنین قرار گرفته و مجلس یازدهم هم از این قاعده مستثنا نبوده است.

نمایندگان پارلمان از اوایل امسال طرحی را در دستور کار قرار داده‌اند که قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی را سامان دهند. روندی که از مجلس پنجم در دستور کار بهارستان قرار دارد و هدف آن بهینه‌سازی گزینش نمایندگان مردم است.

در بررسی هر یک از بندهای طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، به سبب اهمیت موضوع بحث و تحلیل‌های بسیاری در فضای رسانه‌ای و سیاسی کشور شکل می‌گیرد که در روزها و هفته‌های گذشته هم بررسی بندی از طرح اصلاح قانون انتخابات با بحث‌های متنوعی میان موافقان و مخالفان همراه بوده است.

داستان انتخابات تناسبی

نمایندگان مجلس شورای اسلامی هفتم خردادماه سال جاری و در روند رسیدگی به موادی از قانون انتخابات مجلس، تصمیم به الحاق یک ماده به این طرح گرفتند تا برای نخستین بار انتخابات تناسبی در تهران برگزار کنند. برای قانونی شدن این طرح اما بحث‌های بسیاری مطرح شده است. طرح مجلس می‌گوید: در حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس هر داوطلب تعیین صلاحیت شده می‌تواند به صورت منفرد یا به عنوان عضوی از صرفاً یک فهرست نامزد شرکت در انتخابات شود. دستورالعمل نحوه شکل گیری، زمان‌بندی آغاز فعالیت، انحلال و جابجایی نامزدها بین فهرست‌ها و انصراف آنها از فهرست در هر دوره از انتخابات حداقل یک ماه قبل از زمان آزادی تبلیغات توسط هیأت اجرایی مرکزی انتخابات تهیه، به روز شده و پس از تأیید هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات توسط وزیر کشور ابلاغ می‌شود.

همچنین براساس مصوبه مجلس در صورت عضویت هر نامزد در بیش از یک فهرست، آرای وی در تعیین سهم فهرست‌های دارای عضویت محاسبه نمی‌شود و آرایی که یکجا به فهرست‌های ایشان داده شده به آرای این نامزد اضافه نمی‌شود و با ایشان شبیه به یک نامزد منفرد برخورد می‌شود. رأی دهندگان حوزه‌ انتخابیه می‌توانند گزینه‌های مدنظر خود را با ترکیب‌های مختلف از بین نامزدهای منفرد و فهرستی تا سقف کرسی‌های حوزه انتخابیه انتخاب کنند.

این خلاصه‌ای از مصوبه‌ای است که از بهارستان آغاز شده و در انتظار تأیید در مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار دارد. شورای نگهبان به عنوان مرجع تأیید مصوبات مجلس با طرح تناسبی شدن انتخابات موافق است اما هیأت عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام تا به امروز برخی از مواد و تبصره‌های این طرح را با سیاست‌های کلی انتخابات در مغایرت تشخیص داده است و بر اساس قانون، قوانینی که قرار است ذیل سیاست‌های کلی به تصویب رسند باید تأیید این هیأت را داشته باشند. این هیأت چهارم تیرماه تناسبی شدن انتخابات مجلس در تهران را مغایر با برخی سیاست‌های کلی و دارای ابهام دانست. اصرار نمایندگان اما سبب شد که دو روز بعد با اصرار آنها در خصوص رفع ایراد شورای نگهبان به تناسبی شدن انتخابات مجلس، مصوبه مذکور برای بار دوم به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شود.

در جلسه ۱۵ تیرماه مجمع تشخیص مصلحت نظام و در جریان بررسی مصوبه مجلس «علی شمخانی» رئیس کمیسیون سیاسی، امنیتی و دفاعی مجمع در تشریح دلایل مخالف هیأت عالی نظارت توضیح داد: شورای نگهبان ماده ۵۳ «اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی» را مبتنی بر اعلام پنج مغایرت از سوی هیأت عالی نظارت مجمع با برخی از سیاست های کلی خلاف اصل ۱۱۰ قانون اساسی دانسته و با اصرار مجلس شورای اسلامی، بر مصوبه خود، دایر بر برگزاری انتخابات تهران به شیوه تناسبی به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شده است».

«احمد وحیدی» وزیر کشور هم در این نشست، مصوبه مجلس را با ابهاماتی همراه دانسته و گفته بود: «برخی وضعیت‌ها و شرایط احتمالی در این قانون پیش بینی نشده است، مثلا در صورت مساوی شدن آرای دو کاندیدا، هیچ راه حلی ارائه نشده است».

در نهایت و براساس اعلام رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با وجود ابهامات، اشکالات و نواقص موجود در طرح انتخابات به شیوه تناسبی، اتخاذ تصمیم در مورد آن با رأی اکثریت اعضای مجمع به بررسی بیشتر در کمیسیون تخصصی مجمع موکول و این مصوبه به کمیسیونی تخصصی در مجمع ارجاع شد. بدین ترتیب تصمیم گیری در مورد مصلحت انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در حوزه تهران، ری، اسلامشهر و شمیرانات به شیوه تناسبی در جلسه آتی رامجمع تشخیص مصلحت صورت خواهد گرفت.

منظور از انتخابات تناسبی چیست؟

انتخابات تناسبی، برای ادبیات سیاسی ایران که سال‌ها با انتخاباتی از نوع اکثریتی، نمایندگان خود را انتخاب کرده‌اند، واژه‌ای جدید است و نیازمند تعریف. قانون انتخابات در نظام‌های سیاسی مختلف یا اکثریتی است یا تناسبی. شیوه اکثریتی خود به دو نوع اکثریتی مطلق و نسبی تقسیم می‌شوند. انتخابات ریاست جمهوری در ایران به شیوه اکثریتی مطلق و انتخابات مجلس شورای اسلامی به شیوه اکثریت نسبی برگزار شده است. اینک اما نمایندگان مجلس یازدهم معتقدند این نوع انتخابات دور از معیارهای انتخاب عادلانه است. آنچه از اظهارات و دفاعیات طراحان و موافقان این طرح می‌توان استباط کرد آن است که اعضای مجلس؛ افزایش مشارکت، رقابتی شدن انتخابات، فعال شدن احزاب، عدالت انتخاباتی و حضور همه گرایش‌ها را از مهمترین دلایل اصرار آن‌ها برای تناسبی شدن انتخابات اعلام می‌کنند. نمایندگان معتقدند در صورت تناسبی شدن انتخابات دستکم در کلان‌شهرهایی چون تهران، همه گرایش‌های سیاسی در مجلس نماینده خواهند داشت و احزاب، جبهه‌ها و ائتلاف‌ها در این پروسه مهم نقش‌آفرینی بیشتری خواهند داشت.

ساده ترین تعریف ارائه شده درباره انتخابات تناسبی این است که هر فهرست انتخاباتی به هر میزان حائز آرای مردمی شود، به همان میزان صاحب کرسی نمایندگی در مجلس خواهد بود. این تعریف ساده اما در عمل تا چه میزان قابلیت اجرا خواهد داشت، پرسش مهم و یکی از دغدغه‌های وزارت کشور به عنوان متولی برگزاری انتخابات است.

تناسبی که مناسب نیست/ منتقدان انتخابات تناسبی چه می‌گویند؟

براساس اعلام و تأکید نمایندگان مجلس، انتخابات در تهران تناسبی خواهد شد تا احزاب نقش‌آفرینی بیشتری در این انتخابات ایفا کنند اما آیا این امکان با توجه به شرایط و بسترهای امروز کشور قابلیت اجرا شدن دارد؟ تحزب در ایران امری ابتر است و اساسا یکی از مهمترین دغدغه‌های سیاستمداران در هر دوره‌ای رساندن استاندارد حزبی در کشور به سطحی قابل قبول است. به گفته مسئولان وزارت کشور، بیش از ۱۰۰ حزب سیاسی در کشور وجود دارد که ۹۰ درصد آن‌ها تنها نامی روی کاغذ هستند و در عرصه سیاست ایران چندان محلی از اعراب ندارند. دیگر احزاب شناسنامه‌دار ایران در مجموع پایگاه خاص و قابل توجهی میان توده‌های مردم نداشته و مشخص نیست با معرفی فهرستی از سوی آنها مردم تا چه میزان به آن اعتماد می‌کنند. با وجود ظرفیت اندک احزاب در ایران برای اثرگذاری در روند انتخابات، آیا می‌توان این دسته از جریان‌های سیاسی را در قبال معرفی افراد و ارائه فهرست‌های انتخاباتی مسئول و پاسخگو ساخت؟ چه تضمینی وجود دارد، حزبی که مردم حتی نام آن را (جز در ایام انتخابات) نشنیده‌اند، بتواند اعتماد رای‌دهندگان را به خود جلب کند. در چنین شرایطی آنچه اهمیت می‌یابد نام‌های معتبر عرصه سیاست ایران هستند که به فهرست‌ها اعتبار خواهند داد. واقعیت آن است که برخلاف بسیاری از نظام‌های سیاسی در جهان، در ایران این افراد و چهره‌ها هستند که به احزاب و تشکلها اعتبار می‌دهند و این درحالی موضوعست که در نظام‌های سیاسی دیگر جهان، عکس این حالت حاکم است و احزاب و جریان‌ها بر افراد دارای ظرفیت و استعداد سرمایه‌گذاری می‌کنند و آنها را به پارلمان یا حتی نخست‌وزیری می‌رسانند.

به اعتقاد بسیاری از منتقدان، طرح انتخابات مجلس گرچه درپی برقراری عدالت به صحن بهارستان راه یافته اما در مسیر چندان موفق نخواهد بود. «محمدرضا شمسا» کارشناس سیاسی درباره عادلانه بودن این طرح گفته است: «برای پاسخ ابتدا باید بند اول سیاست های کلی انتخابات را تفسیر کنیم؛ این بند می‌گوید «تعیین حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا بر مبنای جمعیت و مقتضیات اجتناب‌ناپذیر به گونه‌ای که حداکثر عدالت انتخاباتی و شناخت نامزدها را فراهم کند». این بند در مورد نظام اکثریتی صحبت می کند چرا که در نظام تناسبی ترسیم حوزه های انتخابیه وجود ندارد که بخواهد از جمعیت صحبت کند. نادیده‌گرفته شدن اصول شایسته‌سالاری، بروز ائتلاف‌های موسمی و انتخاباتی، دادوستدهای سیاسی به دلیل احساس دِین فرد پیروز به جریان سیاسی متبوع خود، قطع ارتباط مستقیم نماینده با مردم و پاسخگو نبودن وی از دیگر ایراداتی است که منتقدان به این طرح وارد می‌کنند.

طرح تناسبی شدن انتخابات مجلس حتی اگر ایرادات اشاره شده را هم از سر گذراند بازهم نیازمند تبیین و توضیح برای مردم و رای‌دهندگان است. مردم باید درباره این نوع از انتخابات، مزایا و معایب آن آگاه شده و آموزش ببینند. باید بتوان میان انتخابات تناسبی و اکثریتی به فرمولی دست یافت که بتوان آن را برای سراسر حوزه‌های انتخابیه قابل اجرا دانست. اینکه در برخی شهرها به صورت اکثریتی، در برخی دیگر از شهرها به صورت تناسبی و در شماری دیگر از حوزه‌های انتخابیه به صورت ترکیبی از این دو شیوه برگزار شود، دستکم در دوره آتی انتخابات، یعنی دوازدهمین دوره آن مشکلاتی در حوزه اجرا و نظارت درپی خواهد داشت. به همین دلیل است که «سید محمد حسینی» معاون پارلمانی رئیس جمهور با تأکید بر اینکه برگزاری انتخابات به شیوه تناسبی کار ساده و آسانی نیست،گفته است: انتخابات تناسبی می تواند اعتراضاتی را به همراه داشته باشد چون در این مدل فردی با رای بالا حذف می شود و فرد با رای کمتر به مجلس راه می یابد. اجرای این شیوه انتخابات در کشورهای که گروه‌بندی و فهرست‌های حزبی در آن‌ها مشخص است امکان پذیر است، اما در شرایط فعلی پیاده کردن این طرح در کشور ما مشکل به نظر می رسد.

این طرح در خود بهارستان هم منتقدانی دارد؛ «سید حمیدرضا کاظمی» نایب رئیس کمیسیون امور داخلی و شوراهای مجلس انتخابات تناسبی را به دلیل نهادینه نشدن احزاب در ایران قابل اجرا و پیاده‌سازی ندانسته و گفته است: «ما در طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی درباره برگزاری انتخابات در کل کشور تصمیماتی گرفته‌ایم اما به خاطر انتخابات تناسبی در یک حوزه انتخابیه (تهران) کل این طرح معطل مانده است».