به گزارش چغادک نیوز، غدد درون ریز و به طور کلی «سیستم درون ریز» بدن انسان از مجموعه‌ای از غده‌های بدون مجرا تشکیل شده است که هورمون‌هایی را تولید کرده و آنها را به سیستم گردش خون ترشح می‌کنند.

غدد درون ریز بدون استفاده از مجرایی برای حمل مواد ترشحی به سمت بافت هدف، عملکرد خود را انجام می‌دهند. در این سیستم، هورمون‌ها به عنوان یک پیام‌رسان شیمیایی برای تعداد زیادی از سلول‌ها و بافت‌ها به صورت همزمان عمل می‌کنند.

سیستم غدد درون ریز بدن از غده‌های زیادی تشکیل شده است که با ترشح هورمون‌‌ها در جریان خون کار می‌کنند تا هورمون‌ها به سلول هدف منتقل شوند. هورمون‌‌های سیستم غدد درون ریز حتی اگر سلول‌‌های هدف از این غده‌ها فاصله داشته باشند نیز می‌توانند تاثیرگذار باشند. از طریق این اقدامات، سیستم غدد درون ریز تقریباً تمام فعالیت‌های متابولیکی بدن را تنظیم کرده تا یک پاسخ یکپارچه تولید کند.

سیستم غدد درون ریز می‌تواند هورمون‌‌ها را برای القا پاسخ استرس، تنظیم ضربان قلب یا فشار خون آزاد کند و به طور کلی نحوه رشد و پیشرفت سلول‌‌های بدن را تنظیم کند.

ساختمان غدد درون ریز معمولاً دارای تعداد بسیار زیادی از رگ‌های خونی است و شبکه متراکمی از عروق اطراف این غده‌ها را پوشش می‌دهند. سیستم غدد درون ریز می‌تواند با سیگنال‌های مختلفی فعال شود و امکان پاسخ به بسیاری از محرک‌‌های داخلی و خارجی مختلف را فراهم می‌آورد.

تیروئید، غده‌ای است به شکل پروانه در جلوی گردن در پایین حنجره و بالای جناق سینه است.  در حقیقت تیروئید مسئول تنظیم سوخت و ساز بدن است. عملکرد تیروئید توسط غده دیگری در بدن به نام هیپوفیز تنظیم می‌شود.

هیپوفیز در مغز قرار دارد و با ترشح هورمون محرک تیروئید، باعث افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید می‌شود. تیروئید ممکن است دچار کم کاری یا پرکاری شود.

برای آشنایی با این غدد مهم و سایر غدد فعال در بدن با دکتر سید حسین دهقان منشادی، فوق تخصص بیماری‌های غدد درون ریز و متابولیسم و استاد دانشگاه علوم پزشکی ارتش به گفت‌وگو نشستیم.

آقای دکتر! ابتدا از غده تیروئید و چگونگی فعالیت آن بگویید. 

غده تیروئید دربالای جناق سینه و دارای دو لوب راست و چپ است و وقتی استخوان جناق تمام شد بالای آن تیروئید است؛ تیروئید درست پایین گردن است.

 تیروکسین یا T4 و T3 هورمون کلی است که ترشح می‌شود و بعد به T3  تبدیل می‌شود و وظیفه آن تسهیل سوخت و ساز همه مواد از اعم چربی، پروتئین‌ها و کربوهیدراتها هستند.

هورمون از غده تیروئید از جلوی گردن ترشح می‌شود و در شرایطی ممکن است مثل همه اندام‌های بدن دچار کم کاری یا پرکاری شود.

 کم کاری تیروئید چه ویژگی دارد؟

در واقع وقتی دچار کم کاری می‌شود، هورمون  تیروئید کم ترشح می‌شود و در ۹۵ درصد کم کاری از خود غده تیروئید است و در ۸۵ درصد تا ۹۵ درصد این طور است که در کم کاری تیروئید در بزرگسالی  آنتی بادی در بدن  علیه سلولهای هورمون ساز تیروئید ساخته شده و این باعث می‌شود مانند یک ستون پنجم بدن علیه سلول‌های هورمون ساز عمل کند و کم کاری به وجود می آید.

در کم کاری تیروئید سوخت و ساز بدن مختل می‌شود

۱۵ درصد ممکن است به علت حراجی یا درمان یا ساختاری باشد. در کم کاری تیروئید سوخت و ساز بدن مختل می‌شود و مواد سه گانه قندها، پروتینها و چربی‌ها خوب وارد سلول نمی‌شوند و پشت درهای سلولی می‌مانند و این مواد در اطراف سلولهای بدن جمع می‌شود و صورت پف می‌کند.

بی حوصلگی و سردی بدن از نشانه های کم کاری تیروئید

در کم کاری تیروئید معمولا بی حوصلگی را داریم و بدن سرد است؛ چون مواد غذایی داخل سلول نمی‌روند؛ فرد صبح ها از خواب بد بیدار می‌شود، به سختی بلند می‌شود و ابروها از ناحیه خارجی ریزش می‌کنند. رنگ پوست زرد کاهی، بی روح و مانند مرده است.

بدن سرد و پوست بی روح است. فرد یبوست دارد، بی حوصله است و به سختی از خواب بلند می‌شود. خیلی از این علائم را در افسردگی افراد نیز دیده شده است.

۸ تا ۱۲ درصد جامعه شامل کم کاری و پرکاری تیروئید هستند

خیلی بیماران مراجعه می‌کنند و همه علائم را دارند، وقتی بررسی می‌کنیم مشاهده می‌شود از نظر خُلقی مشکل دارند نه تیروئید؛ بالای ۷۰ درصد افسردگی داشته و این افراد افسرده دارند اما علائم کم کاری را تقلید می‌کنند.

در کل، ۸ تا ۱۲ درصد جامعه شامل کم کاری و پرکاری تیروئید بوده و جامعه را متاثر می‌کند.

وقتی بررسی می‌کنیم مشاهده می‌شود در کم کاری تیروئید هورمونی که از  هیپوفیز ترشح داشته افزایش یافته و هورمون تیروکسین کاهش پیدا کرده است.

کم کاری در کودکان همراه با اختلال رشد است

بعد از یکماه با درمانی که  انجام می‌شود تمام علائم بر می‌گردد و آب تجمع یافته تخلیه شده و پف بدن خوابیده و پوست بشاش می‌شود. البته در کودکان این علائم نیست و بر عکس بزرگسالان است؛ یعنی کودکان از ۲ سالگی به بعد دچار کم شدن وزن و به عنوان اولین علامت دچار اختلال رشد می‌شوند؛ در حالی که در بزرگسالان شاهد رشد می‌شویم.

در کودکان رشد قدی مختل می‌شود و چاق نمی‌شوند. موها و چشمها رنگش بی فروغ خواهد بود و برعکس آنچه والدین فکر می‌کنند اگر کودکی بعد از شیرخوارگی دچار کم کاری شود دچار اختلال ذهنی نمی‌شود، بلکه در زمان تولد این کم کاری بر هوش نوزاد تاثیر می‌گذارد.

کم کاری تیروئید در نوزادی سبب کم هوشی می‌شود

در وضعیت کم کاری تیروئید کودک از دو سالگی به بعد اصلا مشکل ذهنی و هوشی پیدا نمی‌کند، بلکه آن جایی که هوش متاثر می‌شود، زمانی است که کم کاری در دوره نوزادی به ویژه شش ماه تا یکسال درمان نشود. تشخیص کم کاری یک در ۳ تا ۴ هزار تولد نوزاد اتفاق می‌افتد.

برای تشخیص کم کاری تیروئید در سه تا ۵ روز تولد، خون از کف پای نوزاد گرفته می‌شود تا  کم کاری مشخص شود؛ اما در کودکان بعد از این سن اختلال به صورت اختلال رشدی نشان داده می‌شود، چاق نمی‌شود و رشد قدی مختل می‌شود.

بی حوصلگی، یبوست و ریزش ناگهانی ابروها از نشانه‌های کم کاری تیروئید

آقای دکتر! این کم کاری در افراد چگونه قابل تشخیص است؟آیا برای تشخیص کم کاری باید حتما آزمایش بدهیم؟

 بله. وقتی علائمی به صورت  بی حوصلگی، یبوست و ریزش ناگهانی ابروها بوده است این نشانه کم کاری است. نکته اساسی این است که کلا بیماری‌ غدد درون ریز که رشته فوق تخصصی ماست بسیار موذی، خزنده و آرام جلو می‌آیند.

مهمترین علامت دیابت در بزرگسالی این است که هیچ علامتی ندارد؛ مثلا فردی مراجعه می‌کند و اظهار می‌دارد چشمم مشکل دارد؛ این در حالی است که می‌گوییم شما دیابت داشتی که چشم شما این طور شده است.

پُرکاری تیروئید پر سرو صداست

در مقابل، پرکاری تیروئید پر سرو صداست؛ به طوری که فرد با اضطراب شدید، طپش قلب روبرو شده و عرق می‌ریزد.

پُرکاری همراه با تحریک پذیری و اضطراب است

در ُپرکاری افراد بسیار تحریک پذیر و مضطرب هستند و این بیمار وقتی در مقابل دکتر می‌نشیند چشمهایش برق زده و از حدقه بیرون می‌زند؛دائم بیمار جابجا می‌شود و طپش قلبش را از روی لباس فرد می‌بینیم؛ شُر شُر عرق می‌ریزد و می‌گوید علی رغم اینکه خوب می‌خورم وزنم کم شده است.

پوست آنها بر خلاف  کم کاری‌ تیروئید پوست گرم، داغ و مرطوب بوده و بسیار مضطرب است. علائم پرکاری‌ها در افراد واضح تر است از افراد دارای کم کاری تیروئید.

نیمی از دیابتی‌ها از بیماری خود بی خبرند

کلا بیماری‌های غدد بسیار موذی هستند و پزشک باید خیلی باهوش باشد و با معاینه و شرح حال به این بیماری شک کند و آزمایش بدهد. ۵۰ درصد بیماران دیابتی در ایران از بیماری خود خبر ندارند و حق دارند؛ چون تا آزمایش ندهند سرو صدا یی ندارد.

آقای دکتر! چاقی چه ارتباطی با کم کاری و پرکاری تیروئید دارد؟

کم کاری تیروئید در صورتی که جدی باشد و کمبود شدید هورمون داشته باشیم به صورت تجمع آب در آب میان بافتی بدن است و از مهمتر مواد دفعی سلولی مثل یک دستگاه بخاری یا آبگرمکن یا ماشین که کاربراتور آن خراب باشد و سوخت را درست نسوزاند و هدر می‌رود.

این مواد دفعی در اطراف سلول می‌مانند و در اینها مثل اسفنج آب جمع می‌شود و این آب میان بافتی باعث افزایش بیماری و ورم می‌شود ولی چاقی که از تجمع چربی باشد، ربطی به تیروئید ندارد.

اگر چه بیماران کم کاری تیروئید به خاطر کم تحرکی و بی حوصلگی در گوشه‌ای می‌افتند و حوصله کارهای روز مره را ندارند و این باعث می‌شود دچار افزایش وزن شوند؛مثل موتوری که گاز می‌خورد و انرژی را مصرف می‌کند اما هم گرم می‌شود و هم انرژی مصرف می‌کند و وقتی میزان کم کاری سوخت و ساز پایین بیاید مصرف انرژی کاهش پیدا می‌کند؛ این باعث می‌شود بدن چاق شود؛ البته بیشتر چاقی در کم کاری به صورت پف کردن است.

در دو ماه اول درمان آبهای اضافی در بدن دفع می‌شود و ممکن است بیمار ۳ تا ۴ کیلو کاهش وزن داشته باشند. به هر حال ۹۰ درصد علت چاقی هیچ ارتباطی با تیروئید ندارد و فقط به سبک زندگی، خوراک و مصرف کالری زیاد و کم تحرکی ارتباط دارد.

آقای دکتر! غده تیروئید را چکار کنیم کم کار و پرکار نشود؛ یعنی می‌شود با تغذیه و سبک زندگی این را تنظیم کنیم یا یک نقش ژنتیکی دارد؟

۸۵ تا ۹۰ درصد موارد کم کاری تیروئید یا از نوع هاشیماتو یا خود ایمنی است که به صورت ارثی منتقل می‌شود اما شاهد هستیم که نسبت به متوسط جامعه جهانی ما ۴ تا ۵ درصد بیماری تیروئید را در کشورمان داریم و این به سبک زندگی برمی‌گردد.

در کسانی که غذاهای دریایی بیشتر مصرف می‌کنند و از غذاهای کمتر فرآوری مصرف می‌کنند، احتمال  ابتلا به بیماری تیروئید کمتر است. مصرف نمکی که ید دارد به صورت متعادل و کمتر استفاده کردن از مواد غذایی تراریخته و فرآوری شده و روی آوردن به غذاهای دریایی توصیه می‌شود. مصرف سرانه غذاهای دریایی در ایران کمتر است؛ چون هم دسترسی کمتر و هم گران است.

خواص غذاهای دریایی

غذای دریایی یعنی زندگی، فرار از دیابت، فشار خون و چربی خون؛کلا غذاهای دریایی بهترین نوع تغذیه است و در واقع به اینها غذاهای مدیترانه  می‌گویند.

یعنی غذاهای دریایی به اضافه انواع سبزیجات، زیتون، سیر و پیاز و سبزیجات جالیزی؛ اینکه وقتی غذا را طبخ می‌کنیم بوی ماهی و سبزیجات و پیاز به مشام برسد؛ یعنی زندگی، فرار از بیماری‌های غدد، فشار خون، دیابت، چاقی و تصلب شریان.

در نتیجه خیلی مهم است که برای فرار و بیمه کردن در مقابل بیماری‌های غدد درون ریز که در اکثر آنها به خصوص دیابت کشنده است و به جرات می‌توان گفت تا قبل از شیوع کرونا شاید علت دوم و سوم مرگ در ایران، دیابت بوده است از غذاهای دریایی استفاده کنیم.

اصلی ترین عاملی که باعث اختلال قلب و عروق و بستن قلب می‌شود دیابت است؛سبک زندگی و تغذیه درست و ورزشی که حداقل ۵ روز در هفته نیم ساعت تا ۴۵ دقیقه تداوم داشته باشد؛ حتی به صورت پیاده روی ساده یا طناب زدن بسیار مهم است.

بیماری تیروئید و به خصوص کم کاری در بزرگسالی به صورت توارث ژنتیکی به ما می‌رسد و خیلی نمی‌توان جلویش را گرفت.

۸۰ تا ۹۰ درصد کم کاری در بزرگسالی ژنتیکی است

آیا ژنتیک در بروز کم کاری یا پرکاری تیروئید نقش دارد؟ 

 بله. ۸۰ تا ۹۰ درصد کم کاری در بزرگسالی ژنتیک و ارثی است اما با ورزش و تغذیه و زندگی سالم می‌توانیم جلوی این شعله ورشدن را بگیریم.بسیاری بیماران مراجعه می‌کنند و می‌گویند تیروئید داریم؛ما می‌گوییم نه، شما صفتش را دارید، اما خیلی وقتها در ۵۰ تا ۶۰ سالگی دچار می‌شوند اما با تغذیه مناسب و ورزش و دوری از استرس  قابل درمان است.

استرس‌های روحی و روانی عامل بروز بیماری تیروئید

استرس‌های روحی و روانی می‌تواند بیماری خفته و خاموش تیروئید را شعله ور کند. بیماری تیروئید می‌تواند به صورت ارثی در ما باشد و یک استرس روحی و روانی و تغذیه نامناسب آن را شعله ور کند.

بهترین سبک زندگی، روی آوردن به سبک غذای دریایی مدیترانه‌ای است؛ مثل ماهی و میگو.

هفته‌ای سه بار غذای دریایی بخورید

آقای دکتر!  اینکه تاکید بر مصرف غذای دریایی دارید در هفته چقدر ماهی بخوریم؟ عده‌ای می‌گویند در هفته دو بار بیشتر نباشد.

از لحاظ سازمان جهانی بهداشت باید هفته‌ای سه وعده غذای دریایی و ماهی مصرف کنیم.کشور ژاپن کشوری است که بمب اتمی در آن انداخته‌اند اما در همین ژاپن بیماری‌های غدد مخصوصا بیماری دیابت که بسیار کشنده و معلول کننده است و چشم و کلیه و… از کار می‌افتد بسیار نادر است؛ چون مردم ژاپن به غذای دریایی علاقه دارند. کلا چشم بادامی‌ها و نژاد زرد علاقه خاصی به غذاهای دریایی دارند. واقعا در کشورهای جنوب شرقی آسیا بیماری‌های دیابت و تصلب شراین بسیار نادر است.

چه تعداد غدد در بدن داریم که نقش مهمی دارند؟

یک ضرب المثل بود که هرکه طب اعصاب را بداند نصف طب را می‌داند؛ چون اعصاب باعث حرکت بدن و فعالیت اعضا می‌شود و این شبکه اطلاع رسانی و نت بدن اعصاب  است.

بعد مشخص شد که تمام همین اعصاب بدن هم عملشان را با هورمون‌ها اعمال می‌کنند. بعداً دیدند طب غدد نصف طب است؛ یعنی کلا سیستم بدن را اعم از هماهنگ کردن بین اجزا، تامین ضربان قلب و میزان هورمون‌ها توسط ترشح غدد صورت می‌گیرد.

وقتی غذا به معده می‌رسد پیام به لوزالمعده می‌رود و انسولین ترشح می‌شود؛ یعنی اگر هورمونی نباشد بدن مختل می‌شود؛ یعنی تمام اعضای بدن را هورمونها هماهنگ می‌کنند.اینکه برخی بیماران غدد را به معنای برجستگی بدن تلقی می‌کنند، اشتباه است؛ در حالی که تخصص رشته غدد یعنی رشته فوق تخصصی غدد درون ریز.

غددی که باعث ترشح هورمون در بدن می‌شود باعث اثر می‌شوند. مرکز فرماندهی و قرارگاه غدد درون ریز بدن و ترشح هورمون بدن از هیپوفیز و هیپو تالاموس است. غدد مهم بدن شامل تیروئید یا غدد فوق کلیوی که وظیفه‌اش مقابله با استرس است؛ اعم از استرس فیزیکی مثل تصادف و هر نوع استرسی که به بدن وارد شود، غدد فوق کلیه یا آدرنال آن را کنترل می‌کند و مقرر آن در هیپوفیز است.

هیپوفیز ۶۰۰ میکرو گرم و تا یک گرم است که در کف جمجمه در داخل استخوان پروانه مغز قرار دارد؛ این مقر فرماندهی قوای بدن است؛ یعنی تمام هورمونهای درون ریز را کنترل می‌کند؛ یعنی تیروئید را نظارت می‌کند، آدرنال و ترشح پرولاکتین را نظارت می‌کند؛ برای مادری که شیر می‌دهد.

هورمونهای جنسی در مرد و زن را کنترل می‌کند؛ یعنی فرماندهی کل هورمون‌های جنسی در هر دو جنس مقر فرماندهی و کنترلش در هیپوفیز است که وزنش ۶۰۰ میکرو گرم بیشتر نیست.

هیپوفیز یک فرماندهی ستاد دارد که آن هیپوتالاموس است و بر این نظارت می‌کند تا این خطا نکند.هیپوفیز نظارت بر هورمون جنسی، تخمدان، آدرنال، تیروئید و لوزالمعده را بر عهده دارد. البته لوزالمعده بیشتر بر اساس سیستم اعصاب تحریک می‌شود. تیروئید وظیفه سوخت و ساز انواع مواد غذای را دارد و جلوی گردن و زیر غضروف تیروئید قرار دارد.

بعد از تیروئید لوزالمعده و یا همان پانکراس است که وظیفه‌اش انسولین و قند خون است؛ بعد غده فوق کلیوی است که وظیفه آن مقابله با استرس است و نبود لوزالمعده باعث بیماری ادیسون است که کشنده است. کسانی که کمبود آدرنال دارند این‌ها حتی با دندان کشیدن یا تصادف می‌توانند به بیمارستان نیز نرسند.

بنابراین غده آدرنال یا فوق کلیوی وظیفه‌اش مقابله با استرس روحی، جسمی و فیزیکی است.

غدد دیگر غدد جنسی بدن هستند که وظیفه شان تولید جسم و فعالیت جنسی مثل بیضه و تخمدان بوده که مهمترین غدد بدن هستند که شامل کل بیماری‌های متابولیسمی و سوخت و سازی بدن می‌شود./فارس