به گزارش چغادک نیوز به نقل از اندیشکده راهبردی تبیین: در مقالات پیشین اندیشکده به مؤلفه‌های گوناگون مفهوم «جنگ رسانه‌ای» اشاره شد و مؤلفه‌های اصلی این مفهوم چنین فهرست گردید:

• وجود دو جبهه‌ی متقابل در جنگ
• استفاده از رسانه‌ها به‌عنوان ابزار جنگ علیه حریف
• مخاطب قرار دادن احساس و ادراک مردم و مسئولان طرف مقابل
• بازنمایی واقعیت یا واقعیت‌سازی در ارائه‌ی تصویر دلخواه از خود و دیگری
• هدف غایی تأثیر بر تصمیم‌گیری و رفتار مردم و مسئولان طرف مقابل
• تعیین راهبردها و خط‌مشی‌ها توسط سیاستمداران، نظامیان و دستگاه‌های امنیتی
• آمیختگی هنر و سیاست و استفاده از ظرافت‌های هنری و فن‌های تأثیرگذاری در ابلاغ پیام‌های باطناً سیاسی

همچنین با تجمیع مؤلفه‌های فوق و افزودن برخی نکات، چنین تعریفی از مفهوم جنگ رسانه‌ای ارائه شد:

«به‌کارگیری رسانه‌ها به‌عنوان ابزاری جهت تأثیرگذاری بر احساس و ادراک مردم و مسئولان جبهه‌ی مقابل، مطابق اهداف مدنظر خویش برای تصویرسازی از خود و جبهه‌ی مقابل، به‌وسیله‌ی فعالیت هنرمندان و اصحاب رسانه و راهبری و خط‌مشی‌گذاری سیاست‌مداران، نظامیان و دستگاه‌های امنیتی، و با هدف نهایی تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری و رفتار مخاطبان در چارچوب نظام ارزشی و هنجاری حق یا باطل.»^[۱]

اکنون با شناختی نسبی از این مفهوم، ضروری است تا با بررسی بیانات رهبر معظم انقلاب، ابعاد و مؤلفه‌های «جنگ رسانه‌ای» را از منظر ایشان شناسایی نمود و با عمق بیشتری به این مسئله توجه کرد. برای جستجوی دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب در خصوص جنگ رسانه‌ای، واژگان کلیدی گوناگونی را می‌توان در میان بیانات ایشان جستجو کرد. به‌عبارت‌دیگر، غیر از ترکیب واژگانی «جنگ رسانه‌ای»، مواردی همچون «جنگ نرم»، «جنگ روانی»، «تبلیغات دشمن»، و امثال این موارد را نیز می‌توان جستجو کرد. جهت رعایت اختصار و پرداختن به اصل موضوع، در میان بیانات گوناگون، تنها دیدگاه‌هایی که قرابت و نزدیکی بیشتری به «جنگ رسانه‌ای» دارند بررسی می‌شود.

بخش اول: ماهیت و اهمیت

۱-      تحلیل جایگاه رسانه با توجه به جبهه‌بندی کلان دنیا

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار خود با مسئولان سازمان صداوسیما، به‌عنوان مقدمه‌ای برای شناخت جایگاه رسانه‌ی ملی، یک تحلیل کلان از وضعیت جهان و «جغرافیای بشری عالم» ارائه می‌دهند و سپس بیان می‌دارند که جایگاه رسانه‌ی ملی با توجه به این وضعیت ترسیم شده، چگونه است. این نکته بسیار اهمیت دارد که برای تحلیل جنگ رسانه‌ای باید با «نگاه از بالا» به صحنه نگریست و با رویکرد جزئی‌نگرانه نمی‌توان درک صحیحی از آن داشت.

«مسأله‌ی اصلی این است که ما جایگاه کشور و نظام جمهوری اسلامی را در جغرافیای بشری عالم بشناسیم و ببینیم در جبهه‌بندی‌های بسیار وسیع و متنوع و پیچیده‌یی که در دنیا وجود دارد، ما کجا قرار داریم. وقتی به این نکته توجه شد، نقش رسانه‌ی ملی در این مجموعه، بیشتر بارز و آشکار خواهد شد.»^[۲]

سپس ایشان منطقه‌ی غرب آسیا یا به عبارت دقیق‌تر کشورهای اسلامی را به یک شهر اشغال شده یا در حال اشغال تشبیه می‌کنند که در این ماجرا، چند دسته قابل فرض‌اند: «دشمن اشغالگر»، «گروه خائنین که از پیش با اشغالگر تفاهم کرده‌اند»، «گروه فرصت‌طلبان که بعد از ورود دشمن، می‌روند خود را به او نزدیک می‌کنند»، «کسانی که کاری به این کارها ندارند و در خانه‌ها می‌مانند و تسلیم سرنوشت می‌شوند»، «گروه کسانی که تحت تأثیر تبلیغات اشغالگر قرار می‌گیرند و میگویند حضور دیگران چه عیبی دارد! و آن‌ها هم این‌گونه تسلیم می‌شوند.» که می‌توان این گروه را فریب‌خوردگان نام نهاد و «یک گروه کسانی که ایستادگی می‌کنند».^[۳]

«خاورمیانه و شمال آفریقا – حکم همان شهری را دارد که دشمن آن را اشغال کرده یا در حال اشغال است. البته این نوع اشغال با اشغالِ سنتی نظامی قدیم تفاوت دارد؛ سیطره‌ی فرهنگی و اقتصادی و سیاسی کامل است؛ حتّی در مواردی ممکن است بدون حضور اشغالگر باشد؛ مگر این‌که حضور نظامی یا حضور فوق‌العاده لازم باشد؛ این اتفاق الان دارد میافتد.»^[۴]

ایشان بعد از یادآوری لزوم تحلیل کلان شرایط جهان و تبیین مثال شهر در حال اشغال، به‌طور مشخص بحث «جنگ رسانه‌ای» را مطرح می‌کنند و می‌فرمایند: «امروز جنگ دنیا، جنگ رسانه‌هاست. پیشرفت کارها و سیاست‌های بین‌المللی دستگاه‌های مختلف و جبهه‌های گوناگون، به‌وسیله‌ی تبلیغ، خبرسازی، مفهوم‌سازی و تبیین‌های درست و نادرست – یعنی راست و دروغ – دارد انجام می‌گیرد. تبلیغات، هم قبل از یک حرکت نظامی و اقتصادی، هم دراثنای آن، هم بعدازآن، نیاز وافر دستگاه‌هایی است که می‌خواهند در دنیا فعال باشند؛ لذا سرمایه‌گذاری هم می‌کنند، فکر هم مصرف می‌کنند و دانش هم به کار می‌برند، برای این‌که بتوانند این را گسترش دهند.»^[۵]

بنابراین به‌عنوان اولین و شاید مهم‌ترین نکته برای شناخت درست جنگ رسانه‌ای باید ابتدا تحلیل کلانی از شرایط جهان و پازل کلی جبهه‌بندی‌های دنیا داشت و سپس نقش و جایگاه جنگ رسانه‌ای را تبیین کرد.

۲-   اعتقاد به اصل وجود جنگ رسانه‌ای و دو جبهه‌ی جنگ

رهبر معظم انقلاب در دیدار مسئولان صداوسیما، با ذکر مقدمه‌ای از تاریخ کشور، در دوره‌های قبل از انقلاب و بهره‌گیری بیگانگان از سرمایه‌های ملی، به نقش انقلاب اسلامی در کوتاه‌کردن دست اجانب اشاره می‌کنند و سپس می‌فرمایند: «حال شما ببینید که در وضع کنونی و با این جغرافیای فرهنگی و سیاسی و نظامی و اقتصادی موجود دنیا، چنین کشوری با این اهداف و با این موقعیّت و جایگاهی که برای خود انتخاب کرده، در این جنگ رسانه‌ای چه موضعی دارد. طبیعی است که ما مورد تهاجم باشیم؛ یعنی هیچ شبهه‌ای نباید به ذهن راه بیابد در این‌که ما یکی از اهداف اصلی و اوّلی تهاجم رسانه‌ای هستیم.»^[۶]

در مقابل کسانی که از اساس وجود چنین تقابلی در عرصه‌ی رسانه را قبول ندارند و تهمت توهم توطئه را مطرح می‌کنند، ایشان به واقعیت «جنگ رسانه‌ای» تصریح می‌کنند. تذکر چندباره‌ی ایشان بر اصل وجود چنین جنگی نشان‌دهنده‌ی غفلت و فراموشی این مسئله و لزوم یادآوری آن است. هرچند که در برخی موارد، اقدامات رسانه‌ای طرف مقابل بسیار ظریف و غیرمحسوس است اما وجود آثار رسانه‌ای قابل‌توجهی که به‌طور مستقیم و صریح علیه فرهنگ و ارزش‌های ایرانی اسلامی ساخته می‌شود، جایی برای شک و شبهه در اصل وجود این مسئله نمی‌گذارد.

۳-      جنگ رسانه‌ای، جنگی اجتناب‌ناپذیر

رهبر معظم انقلاب در یکی از دیدارهای خود با مسئولان صداوسیما به یک اصل کلی در خصوص اجتناب‌ناپذیربودن جنگ رسانه‌ای اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «هر ملتی به‌تناسب موقعیت و هدف‌ها و همت‌های بلند یا کوتاهی که دارد، در این جنگ [فرهنگی و رسانه‌ای] به نحوی درگیر می‌شود.»^[۷] این نکته کلی و اصل عمومی در طول تاریخ رسانه‌های جمعی به کرات مشاهده شده و در صدسال اخیر نمونه‌های گوناگون آن را می‌توان برشمرد. چه اینکه گروه‌هایی همچون حزب‌الله و مبارزین آمریکای لاتین نیز در طی سال‌های مدید به‌نوبه‌ی خود مورد هجوم رسانه‌ای قرار گرفته‌اند.

بنابراین ساده‌لوحانه است اگر فرد یا جریانی تصور کنند اگر ملتی کاری با دیگری نداشته باشد، دیگران هم با آن کاری ندارند. ایشان در همایش بین‌المللی رسانه‌های جهان اسلام در حمایت از انتفاضه فلسطین، تمام رسانه‌های جهان اسلام و جهان عرب را مخاطب قرار می‌دهند و اجتناب ناپذیربودن جنگ رسانه‌ای و لزوم مسئولیت‌پذیری آن‌ها را گوشزد می‌کنند: «سیستم رسانه‌ای اسلام و سیستم رسانه‌ای عرب باید طوری رفتار کند که معنایش این نباشد که از معرکه دور است. شما وسط میدانید؛ چه بخواهید و چه نخواهید.»^[۸]

۴-      جنگ رسانه‌ای، جنگ ارائه‌ی تصویر خود و دیگری

همان‌طور که در مقدمه ذکر شد، جنگ رسانه‌ای «به‌کارگیری رسانه‌ها به‌عنوان ابزاری جهت تأثیرگذاری بر احساس و ادراک مردم و مسئولان جبهه‌ی مقابل، مطابق اهداف مدنظر خویش برای تصویرسازی از خود و جبهه‌ی مقابل» است و «تصویرسازی» یکی از محورهای اصلی این مفهوم است. رهبر معظم انقلاب نیز در تبیین وظایف و مسئولیت‌های رسانه‌های جهان اسلام در قضیه‌ی فلسطین، به تصویرسازی امپراتوری رسانه‌ای صهیونیستی از خود و تصویرسازی آن‌ها علیه مردم فلسطین اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «امروز در دنیا رسانه‌های صهیونیستی تجاوزهای مکرّر و همه‌روزه اسرائیل را به‌صورت گذرا مطرح می‌کنند. اگر می‌توانستند همین را هم مطرح نکنند، نمی‌کردند؛ منتها مصالح رسانه‌ای آن‌ها ایجاب می‌کند که مطرح کنند؛ ولی خیلی گذرا، خیلی سطحی، خیلی ناقص و گزینشی؛ اما عملیات فلسطینی‌ها را که دفاع از وجود و شرف و میهن و سرزمینشان است، طوری منعکس می‌کنند که گویا اسرائیل مظلوم است! مظلوم واقعی را که ملت فلسطین است، تروریست و جنایتکار جلوه می‌دهند؛ اما متجاوزِ سفّاکِ جنایتکار را مظلوم نشان می‌دهند. امروز رسانه‌های دنیا این کار را می‌کنند.»^[۹]

ایشان در ادامه به راهبرد اصلی رسانه‌های رژیم صهیونیستی در ارائه‌ی تصویر از خود اشاره می‌کنند: «صهیونیست‌ها از اوّلِ کار، یک شگرد تبلیغی را انتخاب کردند که بسیار مهم و تعیین‌کننده بود و تا امروز تأثیرگذار بوده است؛ آن شگرد تبلیغی عبارت است از مظلوم‌نمایی.»^[۱۰]

بیان هولوکاست و اصرار به یهودی‌ستیزی از نمونه‌های بارز این راهبرد است. حتی سرود به‌اصطلاح ملی این رژیم، برخلاف سرودهای ملی جهان که از نوع موسیقی اپیک (حماسی) هستند، یک ملودی آرام و حالت رمانتیک دارد و معنای شعر آن نیز در چارچوب مظلوم‌نمایی می‌گنجد: «تا زمانی که از ژرفای قلب، روح یک یهودی هنوز در حسرت و آرزو است، و پیش به‌سوی شرق، چشمی صهیون را می‌نگرد، امیدمان هنوز از دست نرفته، امید دوهزارساله‌مان، که ملتی آزاد باشیم در سرزمین مادری خود، سرزمین صهیون و اورشلیم.»

ایشان در دیدار مدیران و برنامه‌سازان رسانه‌ای نیز می‌فرمایند: «امروز شما سیاست‌های رسانه‌ای مسلط دنیا را ملاحظه کنید. مصلحت آن‌ها اقتضاء می‌کند که اسلام را با تروریست مساوی بدانند. این کار با سرعت هر چه بیشتر و با استفاده هر چه بیشتر از فناوری‌های پیشرفته انجام می‌گیرد. مصلحت آن‌ها اقتضاء می‌کند که متقابلاً امریکا را مظهر حقوق بشر و دمکراسی به‌حساب آورند. این کار به‌راحتی و با شیوه‌های پیچیده و بسیار پیشرفته‌ی رسانه‌ای در دنیا انجام می‌گیرد. دروغ‌های بزرگ مثل حقیقت در امواج رادیویی، تلویزیونی، اینترنتی و غیره منعکس می‌شود.»^[۱۱]

با نگاهی به فیلم‌های ضد اسلامی موجود می‌توان هم‌نشینی اسلام و تروریسم و القاء یکسانی این دو مفهوم در ذهن مخاطب را دید. برخی از کارشناسان سینمای هالیوود، از اسلام‌ستیزی موجود در این سینما، تحت عنوان سندرم ۳B یاد می‌کنند، به عقیده آنان اعراب و مسلمانان به تصویر کشیده شده در فیلم‌های هالیوودی طی سه دوره در قالب BELLY DANCER (رقاص)، BILLONAIR (میلیاردر و پولدار) و BOMBERS (بمب‌گذار و تروریست) به تصویر کشیده شده‌اند.^[۱۲]

در دوره اول که به لحاظ زمانی به سه دهه‌ی ابتدای قرن بیستم برمی‌گردد، اعراب را انسان‌هایی خشن، بی‌تمدن، دزد و بی‌سروپا معرفی می‌کرد و در اکثر فیلم‌ها، زنان عرب (مسلمان) رقاصه‌هایی فریبنده و مرموز بودند که نه‌تنها عامل فریب مردان که به‌عنوان ابزار لهو و لعب تحت تسلط کامل مردان بودند.

در دوره‌ی دوره بیلیونرها که پس از گذشت چند دهه از تأسیس سینمای هالیوود است، با فرارسیدن بحران جهانی نفت، اعراب تبدیل به میلیونرهایی شکم‌چران و بی‌خردی می‌شوند که مسئول اصلی این بحران‌اند.

هرچند در دید مخاطب جهانی سینما چندان تفاوتی بین عرب و مسلمان برداشت نمی‌شود اما در دوره‌ی «بمب‌گذارها و تروریست‌ها» با صراحت بیشتری «اسلام و مسلمانان» مورد هدف قرار گرفت. در این دوره، با فروپاشی شوروی و برطرف شدن خطر کمونیست‌ها در اواخر قرن بیست، هالیوود بار دیگر در فیلم‌هایش، به‌دنبال دشمن دیگری است. این‌ بار دوره فیلم‌هایی چون «عملیات کندور» و «جی.ای. جین» فرا رسید و آمریکا در جست‌وجوی دشمنی جدید، این بار مسلمانان را در چهره‌ی تروریست‌هایی خطرناک وارد فیلم‌هایش می‌کند که این مسئله ادامه می‌یابد و پس از حادثه ۱۱ سپتامبر به اوج خود می‌رسد. ازجمله فیلم‌های ضد اسلامی که به‌طور خاص تروریسم را سوژه‌ی خود قرار داده می‌توان «اورشلیم: شمارش معکوس/ ۲۰۱۱»، «فیلم سیریانا/ ۲۰۰۵»، «Cleanskin/ 2012»، «غیرقابل‌تصور / ۲۰۱۰» و مانند این‌ها را نام برد.

۵- سلاح رسانه: مؤثرترین سلاح بین‌المللی

رهبر معظم انقلاب پس از دیدار خود از مجموعه‌ی صداوسیما، این‌چنین به اهمیت سلاح رسانه اشاره می‌کنند: «امروز مهم‌ترین ابزار جنگ بین قدرت‌ها در دنیا رسانه است و امروز حتی قدرت‌های بزرگ هم با رسانه‌ها دارند کار می‌کنند. امروز تأثیر رسانه‌ها و تلویزیون‌ها و هنرها و این شبکه‌های عظیم اطلاع‌رسانیِ اینترنتی و… از سلاح و از موشک و از بمب اتم بیشتر است. امروز دنیا، یک چنین دنیایی است.»^[۱۳] همچنین ایشان در بحبوحه‌ی ایام فتنه‌ی سال ۸۸ می‌فرمایند: «امروز مؤثرترین سلاح بین‌المللی علیه دشمنان و مخالفین، سلاح تبلیغات و سلاح ارتباطات رسانه‌ای است.»^[۱۴]

با دقت در بیانات فوق می‌توان چنین برداشت کرد که اولاً «رسانه» یک سلاح است و باید به‌مثابه یک ابزار جنگی به آن نگریست. ثانیاً این سلاح، «مهم‌ترین» سلاح است. علت مهم‌ترین بودن سلاح رسانه به شرایط زمانه برمی‌گردد. گسترش رسانه‌های گوناگون و اهمیت تعیین‌کننده‌ی افکار عمومی جهان، بازی قدرت‌ها را به زمین رسانه‌ها کشانده است؛ به‌طوری‌که حتی قدرتمندترین ارتش‌ها و ثروتمندترین کشورها بی‌نیاز از توجیه افکار عمومی خود و جهان برای فعالیت‌های خود نیستند.

رهبر معظم انقلاب بیان می‌دارند که علت تغییر صحنه‌ی اصلی تقابل‌ها از میدان نظامی به میدان رسانه‌ای، «فراگیری وسایل رسانه‌ای» است: «امروز دنیا بر مدارِ جنگ تبلیغاتی و رسانه‌ای و درواقع بر مدارِ جنگ جبهه‌های خبری و دستگاه‌های تولیدکننده‌ی پیام می‌گردد. نه این‌که در گذشته، جهانگیران و جهانخواهان و جهانخواران از نقش پیام و تبلیغ غافل بودند؛ آن وقت هم توجّه بود و اقدام می‌شد؛ اما امروز امکانات فراوان شده و پیشرفتِ دانش در این زمینه کارهای شگفت‌آور و حیرت‌انگیزی انجام می‌دهد.»^[۱۵] امروزه با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی، این نکته اهمیت دوچندانی نسبت به سال پیدا کرده است. لذا با توجه به فراگیری ابزارهای رسانه‌ای، بدیهی است که هرکدام از طرفین تقابل، بخواهند بازی را به زمین جنگ رسانه‌ای بکشانند و با صرفه‌جویی در هزینه‌های هنگفت نظامی و صرف هزینه‌ی کمتر، نتایج بهتری در عرصه‌ی رسانه‌ای دریافت کنند.

مطابق یک پژوهش که با هدف بررسی و رتبه‌بندی ابعاد رسانه‌های جمعی تأثیرگذار بر مدیریت جنگ‌های آینده صورت گرفته است، از میان شانزده بعد موردبررسی، به ترتیب «شبکه‌های خبری»، «شبکه‌های اجتماعی»، «وبگاه‌های اینترنتی»، «سریال‌های و فیلم‌های تلویزیونی» تأثیر بیشتری بر مدیریت جنگ‌های آینده دارند.^[۱۶]

۶-  جنگ رسانه‌ای، قادر به تغییر معادلات صحنه‌ی واقعی

اگرچه ظاهراً رسانه بیشتر در فضای انتزاعی عمل می‌کند اما تأثیرات آن تا عالم واقع نیز امتداد دارد. به‌طور خاص، هم‌زمان با یک جنگ نظامی که در عالم واقع و «روی زمین» است، جنگ رسانه‌ای نیز در فضای انتزاع شروع رخ می‌دهد و این صحنه‌ی جنگ می‌تواند صحنه‌ی واقعی معادلات را تغییر دهد. رهبر معظم انقلاب با ذکر مثالی از صحنه‌ی نبرد عراق به این نکته اشاره می‌فرمایند که «امروز در صحنه‌ی عراق، اگر مقاومت عظیمی از سوی مردم در مقابل تهاجم امریکا صورت گیرد، احتمال کامیابی امریکا در حمله‌ی محتملش به عراق خیلی پایین می‌آید. حالا اگر آمدند و با انواع و اقسام پیام‌ها به مردم عراق القا کردند که ما نظر سوئی نسبت به شما نداریم؛ ما می‌خواهیم شما را نجات دهیم، و این پیام جا افتاد، شما ببینید که صحنه چقدر تغییر پیدا می‌کند.»^[۱۷]

درواقع ایشان این نکته را گوشزد می‌کنند که آمریکا که ادعای ابرقدرتی و کدخدایی جهان را دارد، برای پیروزی در صحنه‌ی نظامی نیز، از جنگ رسانه‌ای کمک می‌گیرد. به عبارتی همان‌طور که در مطالب پیشین^[۱۸] ذکر شده بود، جنگ رسانه‌ای به دو نوع کلی تقسیم می‌شود که در یک نوع آن، جنگ رسانه‌ای در ضمن جنگ نظامی صورت می‌گیرد و در نوع دیگر، جنگ رسانه‌ای به تنهایی و به‌طور مستقل عمل می‌کند، که در اینجا مثال حمله‌ی آمریکا به عراق، نوع اول جنگ رسانه‌ای است. جنگ رسانه‌ای که در عالم ذهن صورت می‌گیرد، قادر است صحنه‌ی واقعی و خارجی جنگ را تغییر دهد و این، اهمیت ویژه‌ی رسانه‌های جمعی را نشان می‌دهد.

ایشان در جایی دیگر از بیانات خود، مسئله‌ی تغییر عرصه‌ی واقعی بر اساس جنگ رسانه‌ای را در قضیه‌ی فلسطین مثال می‌زنند و عامل تبلیغات و عملیات روانی را مهم‌ترین دلیل عدم شفافیت مسئله‌ی فلسطین برای مردم جهان می‌دانند: «شما امروز حادثه‌ای مثل حادثه‌ی فلسطین را ببینید که دیگر در آنجا جبهه‌ی حقّ و باطل معلوم است. ملتی را از سرزمین آبا و اجدادیش – که استخوان‌های اجدادش در این زمین دفن شده و همه‌ی تاریخ می‌گوید که اینجا مال اوست – و از خاک و زندگی و خانه و از حقّ انتخاب در کشور خودش محروم کردند و یک عدّه بیگانه را از اروپا و اروپای شرقی و روسیه و امریکا و از جاهای دیگر جمع کرده‌اند و گفته‌اند شما اینجا را اداره کنید! خب؛ اگر هیچ عامل دیگری هم دراین‌بین نبود، همین اندازه نشان می‌دهد که حقّ و باطل کجاست؛ چه برسد به این‌که آن گروه بیگانه‌ی متصرّفِ اشغالگر، با انواع و اقسام روش‌های خشونت‌بار و سبع‌وار، آن جمعی را که صاحب آن سرزمین هستند، نابود می‌کند؛ یعنی میزند، می‌کوبد و می‌کشد. دیگر حقّ و باطل از این مُنحازتر و متمایزتر؟! شما ببینید همین را جماعتِ طرفدار حضورِ اسرائیل در این منطقه – امریکا و خود صهیونیست‌ها و بعضی دولت‌های دیگر – چگونه در افکار عمومی دنیا عوض کرده‌اند! یعنی افکار عمومی را طوری تغییر داده‌اند که امروز در مقابل این حوادث تلخ در دنیا حرکت مهمّی انجام نگیرد. والّا اگر این تبلیغات نبود، ملت‌های دنیا – ولو هیچ رابطه‌ای هم با فلسطین نداشتند – روزی نبود که تظاهراتی به نفع مردم فلسطین راه نیندازند، اعتراضی نکنند، حکومت‌ها را زیر فشار قرار ندهند و دولت‌های خودشان را برای موضع‌گیری تحت‌فشار نگذارند. اگر این تبلیغات نبود، اصلاً صحنه‌ی سیاست دنیا عوض می‌شد.»^[۱۹]

فیلم های ضد فلسطینی شمار زیادی دارند که ازجمله‌ی آن‌ها می‌توان به «Waltz With Bashir/ (2008)»، «Paradise Now/ (2005)»، «Lebanon / (2009)»، «Lemon Tree/ (2008)» و… را نام برد.^[۲۰]

چنان کارشناسان معتقدند در جریان نبرد موصول و درگیری نیروی‌های عراقی با تروریست‌های تکفیری، یکی از عوامل موفقیت داعش در اشغال این شهر، عملیات رسانه‌ای این گروه بود است. در پژوهشی ۶۵ تصویر و ویدئوی بارگذاری شده در ماه ژوئن ۲۰۱۴(هم‌زمان با تصرف شهر موصل) انتخاب شد و راهکنش‌های گوناگون این گروهک مورد بررسی قرار گرفت.^[۲۱] رسانه‌های عربی وابسته به عربستان سعودی، قطر و جریان‌های سلفی و تکفیری هم‌زمان با آغاز نبرد آزادسازی موصل، به هدف تفرقه‌افکنی و فتنه‌انگیزی، علیه نیروهای مشترک عراقی جنگ روانی به راه انداخته‌اند به‌نحوی‌که از «الحشد الطائفی» به‌جای الحشد الشعبی استفاده کردند و نبرد آزادسازی موصل را «نبرد شیعه ضد اهل سنت» نامیدند اما این بار با شکست مواجه شدند…^[۲۲]

۷-  تأثیر جنگ رسانه‌ای در ابعاد گوناگون سیاسی، تجاری، بین‌المللی و…

از دیگر نکاتی که اهمیت رسانه و جنگ رسانه‌ای را نشان می‌دهد، گستره‌ی تأثیرگذاری رسانه در ابعاد و عرصه‌های گوناگون است؛ لذا رهبر معظم انقلاب پس از برشمردن تأثیرات رسانه در عرصه‌ی نظامی و ذکر مثالی از حضور آمریکا در عراق، می‌فرمایند: «درزمینه‌ی تجارت، درزمینه‌ی توسعه‌ی اقتدار سیاسی و نظم حاکم بر جهان هم – که امروز از مسائل اساسی و مهم قدرت‌های بزرگ در دنیاست – پیام نقش دارد. لذا امروز یک جنگ آشکار؛ اما نه با ابزارهای معهود و شناخته‌شده، در سراسر جهان در جریان است.»^[۲۳]

۸-  قابلیت رسانه‌ها برای حضور در هر دو جبهه

رهبر معظم انقلاب با پیش‌روقراردادن چشم‌انداز خیر و صلاح تمام انسان‌ها، دوکارکرد برای رسانه قائل هستند که می‌تواند به نفع بشریت یا به ضرر آن باشد؛ از این منظر ایشان به رسانه به‌مثابه‌ی یک «ابزار» و یک «تیغ دو دولبه» تعبیر می‌کنند: «امروز رسانه‌ها در دنیا فکر، فرهنگ، رفتار و در حقیقت هویت فرهنگی انسان‌ها را القاء می‌کنند و تعیین‌کننده هستند. رسانه‌ها می‌توانند در بهبود وضعیت زندگی انسان مؤثر باشند؛ می‌توانند در گسترش صلح و امنیت جهانی مؤثر باشند؛ می‌توانند در ارتقای اخلاق و معنویت در میان انسان‌ها مؤثر باشند و می‌توانند انسان‌ها را خوشبخت‌تر کنند؛ متقابلاً می‌توانند وسیله‌ی برافروختن جنگ‌های خانمان‌سوز باشند؛ می‌توانند عادات و آداب و رفتارهای مضر را در میان مردم رایج کنند؛ می‌توانند ملت‌هایی را از هویت انسانی خودشان و هویت ملی‌شان تهی کنند و می‌توانند احساس تبعیض را در انسان‌ها زنده کنند. رسانه‌ها امروز نقششان خیلی زیاد است.»^[۲۴]

ایشان در ادامه می‌فرمایند: «رسانه‌ها می‌توانند زمینه‌ساز گفتگوی آزاد و دوجانبه و چندجانبه‌ی بین ملت‌ها باشند. این‌یکی از بزرگ‌ترین امتیازات رسانه‌های عمومی و فراگیر است. رسانه‌ها می‌توانند به‌صورت اخلاقی و استدلالی، مفاهیم ملت‌ها را میان یکدیگر تبادل کنند و دادوستد معنوی و اخلاقی و فرهنگی کنند؛ این مسئله‌ی بسیار ارزشمندی است. می‌توانند سطح آگاهی و معرفت مردم را ارتقاء دهند. اگر رسانه‌ها در دنیا عادلانه اداره شوند، جاده‌ی رسانه‌ای، یک جاده‌ی یک‌طرفه نباشد، ملت‌ها به معنای حقیقی کلمه، حرف یکدیگر را گوش کنند و مفاهیم محترم در نزد یکدیگر را بشناسند، این به نزدیکی ملت‌ها کمک خواهد کرد.»^[۲۵]

بنابراین در نگاه اسلام، ذات ژورنالیسم یا سینما و هر چیز دیگری خراب نیست^[۲۶] و این گزاره که ذات فنّاوری‌های رسانه‌ای غربی است و نمی‌توان آن را در مسیر خیر استفاده کرد، مغالطه‌ای است که درنهایت منجر به استفاده‌ی حداکثری غرب از این وسایل و غفلت جبهه‌ی انقلاب اسلامی می‌شود. چه اینکه ایشان در خصوص فناوری‌های جدید و فضای مجازی فرمودند که به‌طور بالقوه هم فرصت‌اند و هم تهدید.

۹- شاخص کلی تحلیل رسانه‌ها: منفعت ملت‌ها یا منفعت کمپانی‌ها و قدرت‌های تمامیت‌خواه

«اگر در سطح بین‌المللی مدیریت و برنامه‌سازی رسانه‌ای بر اساس معیارهای اخلاق، فضیلت، برابری و تکیه‌ی بر مفاهیم واقعی انسانی باشد، ملت‌ها سود خواهند برد. اگر رسانه‌ها برنامه‌سازی و مدیریتشان بر اساس منافع کمپانی‌های اقتصادی، ثروتمندان بین‌المللی، قدرتمندان تمامیت‌خواه و انحصارطلب باشد، یقیناً بشر زیان خواهد کرد.»^[۲۷]

در تحلیل یک رسانه مانند شبکه‌ی ماهواره‌ای یا یک بازیگر رسانه‌ای همچون جشنواره‌ها یا یک اثر رسانه‌ای مثل یک فیلم سینمایی، نکات ریزودرشت گوناگونی مطرح است که در تصمیم‌گیری نهایی نسبت به آن پدیده مؤثر است اما درنهایت شاخص راهنمای اصلی، تأمین منافع ملت‌ها یا منافع قدرت‌های استکباری است. هر شبکه یا جشنواره یا فیلمی که درنهایت منجر به تأمین منافع قدرت‌های انحصارطلب باشد، منفی است؛ هرچند که ادعای دفاع از حقوق مردم، آزادی بیان، عدالت‌خواهی و امثال این‌ها را داشته باشد.

همچنین در تحلیل‌ها نمی‌توان صرفاً به بررسی خود آن پدیده اکتفا کرد بلکه باید عوامل بیرونی، خصوصاً تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران را موردتوجه قرار داد زیرا این شواهد و قرائن به شناخت هدف و انگیزه‌ی آن رسانه یا اثر رسانه‌ای کمک فراوان می‌کند. نگاه سطحی‌نگر، آثار رسانه‌ای را صرفاً محصول انگیزه‌های هنرمندانه و میل ذاتی اهالی رسانه به کشف حقیقت می‌داند؛ درصورتی‌که حضور مستقیم و غیرمستقیم سازمان‌ها و نهادهای دولتی و امنیتی، مطلق بودن این فرضیه را در موارد زیادی نقض می‌کند. چنان‌که هالیوود و پنتاگون به‌طور رسمی، دفتر مشترک (Pentagon Hollywood liaison) دارند.^[۲۸]

۱۰-  الگوی مفهومی جنگ رسانه‌ای

در انتهای بخش اول «جنگ رسانه‌ای از دیدگاه رهبر معظم انقلاب»، می‌توان یک الگوی مفهومی ساده‌شده برای «جنگ رسانه‌ای» ترسیم کرد. این الگو با تمرکز بر نکات اصلی این مفهوم، تقابل رسانه‌ای دو جبهه‌ی کلان جهان را نشان می‌دهد که هرگونه تحلیلی از آن باید در این قالب کلی تبیین شود.

منابع:

[۱] جنگ رسانه‌ای و چیستی آن، اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۲ خرداد ۱۳۹۶، قابل بازیابی در آدرس اینترنتی زیر:

 http://www.tabyincenter.ir/19539/

[۲] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۱ دی ۱۳۸۳،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3262

[۳] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۱ دی ۱۳۸۳،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3262

[۴] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۱ دی ۱۳۸۳،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3262

[۵] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۱ دی ۱۳۸۳،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3262

[۶] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۵ بهمن ۱۳۸۱،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7227

[۷] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۵ بهمن ۱۳۸۱،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7227

[۸] «بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در همایش بین‌المللی رسانه‌های جهان اسلام در حمایت از انتفاضه فلسطین»، ۱۱ بهمن ۱۳۸۰

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3103

[۹] «بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در همایش بین‌المللی رسانه‌های جهان اسلام در حمایت از انتفاضه فلسطین»، ۱۱ بهمن ۱۳۸۰

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3103

[۱۰] «بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در همایش بین‌المللی رسانه‌های جهان اسلام در حمایت از انتفاضه فلسطین»، ۱۱ بهمن ۱۳۸۰

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3103

[۱۱] بیانات در دیدار مدیران و برنامه‌سازان رسانه‌ای کشورهای مختلف، ۲۶ اردیبهشت ۸۵،

farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3340

[۱۲] The three B syndrome | Hegemony Remedy،

https://hegemonyremedy.wordpress.com/2012/04/16/the-three-b-syndrome/

[۱۳] «بیانات پس از بازدید از سازمان صداوسیما»، ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۳،

http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=3124

[۱۴] «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، ۲ مهر ۱۳۸۸،

http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=3124

[۱۵] «بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما»، ۱۵ بهمن ۱۳۸۱

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7227

[۱۶] «بررسی و رتبه‌بندی ابعاد رسانه‌های جمعی تأثیرگذار بر مدیریت جنگ‌های آینده»، مهدی مطهر نیا و بابک نعمتی، دوفصلنامه پژوهشگاه آینده، سال اول، شماره‌ی اول، پاییز و زمستان ۱۳۹۳،

http://jfs.journals.ikiu.ac.ir/article_706.html

[۱۷] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۵ بهمن ۱۳۸۱،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7227

[۱۸] جنگ رسانه‌ای و چیستی آن، اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۲ خرداد ۱۳۹۶، قابل بازیابی در آدرس اینترنتی زیر:

 http://www.tabyincenter.ir/19539/

[۱۹] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۵ بهمن ۱۳۸۱،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7227

[۲۰] «Top Ten Films About the Israeli-Palestinian Conflict»

http://www.miaminewtimes.com/arts/top-ten-films-about-the-israeli-palestinian-conflict-6514263

[۲۱] «تاکتیک‌های جنگ روانی داعش»، علی باقری دولت شاهی، فصل‌نامه‌ی پژوهش‌های ارتباطی، بهار ۱۳۹۵،

http://cr.iribresearch.ir/article_20114.html

[۲۲] «جنگ روانی رسانه‌های عربی هم‌زمان با نبرد موصل»، وبگاه شبکه‌ی العالم، ۲ مرداد ۱۳۹۶،

http://fa.alalam.ir/news/1873509

[۲۳] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صداوسیما، ۱۵ بهمن ۱۳۸۱،

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7227

[۲۴] بیانات در دیدار مدیران و برنامه‌سازان رسانه‌ای کشورهای مختلف، ۲۶ اردیبهشت ۸۵،

farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3340

[۲۵] بیانات در دیدار مدیران و برنامه‌سازان رسانه‌ای کشورهای مختلف، ۲۶ اردیبهشت ۸۵،

farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3340

[۲۶] «سخنرانی رحیم‌پور ازغدی در چهارمین نشست تخصصی دانشکده رسانه فارس»، ۸ اسفند ۱۳۹۴،

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13941205000551

[۲۷] بیانات در دیدار مدیران و برنامه‌سازان رسانه‌ای کشورهای مختلف، ۲۶ اردیبهشت ۸۵،

farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3340

[۲۸] «بررسی و تحلیل «دفتر مشترک پنتاگون و هالیوود» از منظر جنگ رسانه‌ای»، نرگس ضامنی،